Ko su bili gusari na Karibima: Zlatna istorija pravih pirata
Pirati su na Karibima živeli u 16.veku ali su do dan danas ostali simbol neustrašivosti, bahatosti, samovolje, hrabrosti i spretnosti. O njima su ispričane mnoge priče, napisane čuvene knjige, snimljeni visokobudžetni filmovi, ali prava istina o njima je nepoznata za mnoge ljude. Danas kada kažemo Karibi krstarenja su prva asocijacija. ali nije oduvek bilo tako.
Ovo je naš tekst o piratima. Istraživali smo, sanjarili sa njima, tražili argumente i zamalo hodali po dasci, ali sastavili smo priču koja će vas sigurno zanimati.
Karipski pirati
Pojava pirata i njihovih ozloglašenih dela na Karibima počinje 1500. godine da bi, nakon saveza Evrope i Severne Amerike sa kolonijama na Karibima, počele borbe protiv pirata i njihovoj se torturi staje na kraj 1830. godine. Period tokom kog su pirati bili najuspešniji je bio od 1660. do 1730. godine. Razlog zašto su preferirali baš Karibe jeste zbog postojanja nekoliko piratskih pristaništa kao što su Port Rojal na Jamajci, Tortuga na Haitiju i Nasau na Bahamima.
Možda na prvi pogled pojava pirata deluje samo kao hir ili neotesanost dokonih ljudi, ipak piraterija je u istoriji skrivala mnogo više, s obzirom da se sve dešavalo na trasi glavnih trgovinskih i istražnih ruta skoro svih pet okeana.
Pirati su često bili nekadašnji mornari iskusni u pomorskim ratovima. Počevši od 16. veka kapetani gusara su regrutovali mlade mornare kako bi pljačkali evropske trgovačke brodove, naročito španske flote koji su plovili iz Kariba prema Evropi.
Usponi i padovi gusarenja
Karibi su za Španiju postali centar evropske trgovine i kolonizacije nakon Kolumbovog otkrića Novog sveta 1492. godine. Španija i Portugalija dele pomorske puteve, tako da potpunu kontrolu nad Amerikancima dobijaju upravo Španci. Na španskoj mapi osvajanja Novog sveta glavna mesta su bila Kartagena u današnjoj Kolumbiji, Portobelo i Panama Siti, Santijago i Santo Domingo.
U Zakatekasu (Novi Meksiko) i gradu Potosi (Bolivija) kopane su izuzetno velike količine srebra, koje su pripadale Špancima. Ovaj veoma vredan plen privlačio je mnoge gusare kao i francuske privatnike na moru, počevši od samih Kariba pa do mesta isporuke – Sevilje.
Protiv ove stalne opasnosni Španci usvajaju sistem konvoja koji se sastojao u prevozu putnika i evropske industrijske robe u njihove kolonije Novog sveta. Prva faza se sastojala u transportu svog srebra iz rudnika Bolivije i Nove Španije u konvoju mula pod nazivom Srebrni voz, do španske luke Panama ili Veracruz. Flota bi se sretala sa Srebrnim vozom, ispraznila svoj teret proizvedenih dobara, a utovarila svoja dragocena blaga u obliku zlata ili srebrnih novčića. Klasična ruta za flotu bogatstva bila je preko Male Antile, do luka na obali centralne Amerike i Nove Španije, a zatim na sever prema kanalu Jukatan da bi uhvatili zapadne vetreve u Evropi.
Piraterija je ponekada dobijala pravni status od strane kolonijalnih sila, naročito Francuske u nadi da će slabiti španske i portugalske trgovačke monopole u atlanskom i indijskom okeanu. Ovaj period sankcionisanja piraterije naziva se privatizacija. Od 1520. godine francuski privatnici bili su sami u borbi protiv krupne trgovine španskog carstva da bi im se kasnije pridružili Englezi i Holanđani.
Linija prijateljstva je bio naziv za deo plovnog puta kroz Karipska ostrva kojima se mogla kretati španska i portugalska flota, deleći tako zemlje Novog sveta na dva dela. Španija, uprkos što je u to vreme bila najmoćnija država u hrišćanstvu, nije mogla sebi priuštiti dovoljno vojnih brodova koji bi kontrolisali veliki deo okeana, niti nametnuti svoje zakone trgovačke politike drugim narodima. Ti zakoni su dozvoljavali samo španskim trgovcima da trguju sa kolonistima španskog carstva u Americi.
Stoga su Englezi, Francuzi i Holanđani, na svaki mogući način vršili krijumčarenja protiv španskih trgovačkih zakona. Anglo-španski rat je bio delom zbog trgovinskih sporova koji su se odigravali u Novom svetu. To dosta ometa industriju Španije tokom 17. veka, ali ne umanjuje profitabilnu trgovinu između španskih kolonija, koja se širi do početka 19. veka.
Dolaskom Kolumba i raznih evropskih bolesti , lokalno stanovništvo Nove Španije opada čak 90%, te se španska industrija okreće afričkoj radnoj snazi. Trgovina robljem nudi nove izvore profita za engleske, holandske i francuske trgovce, koji su ovim postupkom mogli kršiti španske zakone nekažnjeno. Praznina Kariba privlači ove koloniste, naročito jer su zlato i srebro postali manje važni kao zaplenjena roba, od duvana i šećera koji su se mogli uzgajati kao lični usevi.
Zlatno doba pirata (1660 – 1726)
Kraj 17. i ranog 18. veka (posebno između 1716. i 1726. godine) često se smatra za “zlatno doba piraterije” na Karibima. U ovom periodu piratske luke doživljavaju brz rast u područjima Atlantika i Indijskog okeana. Štaviše, u ovom vremenskom periodu bilo je oko 2400 muškaraca koji su bili aktivni pirati. Zbog povećane dostupnosti ropskog rada počinje da oživaljava i španska Amerika koja je zbog situacije sa ratovima u Španiji, bila zanemarena i pljačkana.
Međutim, resursi cele Evrope su istrošeni konstantnim ratovima. Loša vremena za Evropu ali odlična za pirate i privatnike koji počinju da se angažuju u krvavoj trgovini. Na Karibima se biraju kolonijalni guverneri koji treba da se suoče sa novim pretnjama iz svih pravaca. Kako bi se izborili sa trenutnim neprijateljima majke zemlje, a nemajući dovoljno novca za vojsku, kolonijalni guverneri su pomoć tražili od bukanira plaćenika i privatnika sa Haitija. Međutim, nedisciplinovani i pohlepni ratnički psi, retko su mogli biti kontrolisani.
Krajem 17. veka veliki španski gradovi Kariba počeli su da prosperiraju. Engleska preuzima Jamajku a njeno glavno naselje Port Rojal postaje centar engleskog prisustva na Karibima. Gvadalupa i Martinika su ostali glavni centri francuske moći na Karibima. Imali su i najbogatija imanja zbog profitabilnih plantaža šećera. Francuska je zadržala piratsku luku Tortugu i širila se prema zapadu Hispaniole, kao dominantna sila.
Pojava pirata, bukanira i plaćenika je uništila lokalnu ekonomiju regiona koji je pljačkan, u ovom slučaju cele Karibe. Takođe, stalni rat te vrste je iziskivao veće mornarice i više vojnika. Do 1700. godine evropske države su imale dovoljno trupa i brodova na raspolaganju da počnu bolje štititi važne kolonije u zapadnoj Indiji i Americi bez oslanjanja na pomoć privatnika. Ovo dovodi do propasti privatizacije.
Nakon ovog perioda pirati u velikom broju generalno nestaju. Sve do 1730. potpuno su proterani od strane britanske kraljevske mornaričke eskadrile.
Dolazi vreme sve većeg bogatstva i trgovine za sve nacije koje su kontrolisale teritoriju na Karibima. Provlačeći se tu i tamo do sredine 18. veka, piraterija je svedena na izbegavanje britanskih zakona o plovidbi ili zaobilaženje španskog merkantilističkog zakona.
Karipska ostrava – Kraj jedne ere? Ili možda ne
Sa padom piraterije na Karibima raste broj nacionalnih armija u Evropi. Vojske se sistematizuju i stavljaju se pod direktnu državnu kontrolu. Mornarice zapadnoevropskih država su proširene i njihova misija je usmerena na regulisanje borbe protiv piraterije. Eliminacija piraterije iz evropskih voda proširila se na Karibe već 1600. godine uz stalnu ekspanziju kraljevskih brodova. Uskoro i druge kolonijalne sile Francuska, Španija i SAD ovde staciniraju svoje brodove.
U to vreme dolazi do oživljavanja piraterije na Karibima zbog rasta trgovine robljem. Pirati su ovo videli kao novi unosni izvor prihoda. Oni su lako mogli da uhvate posadu i otkupe dragocene robove koji su bili njihov teret. Menja se stav prema pirateriji, jer se pojavljuje rastuće pitanje ropstva. Utrechtov sporazum pruža mogućnost isporučivanja afričkih robova španskim kolonijama, pružajući britanskim trgovcima da ulažu na tradicionalna zatvorena španska tržišta u Americi, čime se dovodi do ekonomskog preporoda za ceo region.
Preporod je ponovo budio talas za oživljavanje piraterije. Međutim i kolonijalni stav prema ovom ne iskorenjenom problemu je očvrsnuo. Nekada se smatralo da je neki prekršaj kažnjiv samo ako se pronađu osumljičeni i dokazi koji bivaju vraćeni u Evropu kao formalni postupak. Sada je engleski parlament postavio sistem sudova kojim je upravljalo sedam komesara koji su sprovodili sudske postupke. Komesari su bili birani među kolonijalnim i pomorskim oficirima koji su sadržali određenu količinu pristrasnosti prema lokalnim gusarima, mesto civilnih sudija.
Pirati nisu dobijali nikakvo zastupanje u novim sudovima i stoga su često bili osuđivani na vešanja. Između 1716. i 1726. godine obešeno je između 400-600 pirata. Još jedna politika novog stava bila je da se brod mora boriti sa piratima ukoliko je napadnut i odupreti se zarobljavanju ili je sledila kazna od šest meseci zatvora. Sa tako oštrim kraljevskim stavovima mnogi gusari beže u područje sveta gde je piraterija i dalje mogla biti profitabilna. Odlaze u severnu Ameriku, Južnu Karolinu ili duž atlantske obale. Ovim postupkom se gubi i poslednje utočište pirata na Karibima, luka Nasau.
U vreme meksičko-američkog rata 1864.godine, mornarica Sjedinjenih Država je postala snažna i dovoljno brojna da eliminiše piratsku pretnju u zapadnoj Indiji. Do 1830-te brodovi su počeli da se pretvaraju u pogon parne vode tako da je završeno staro doba i klasična ideja o piratima.
Pravila gusarenja
Na gusarskom brodu, stvari su bile prilično demokratske i postojali su “kodovi ponašanja” koji su održavali savremene zakone. Neki od ovih pravila su se sastojala od koda za odevanje ili koda da na brodu nema žena, dok se na nekim brodovima nije pušilo. Kazne za prekid pravila su odlučivane među svakom osobom koja ide na brod.
U suprotnosti sa društvom britanskih kolonija, na piratskom brodu rasne podele su bile obično nepoznate, a u nekim slučajevima pirati afričkog porekla su mogli biti kapetani broda. Pre ukrcavanja svako od članova se morao zakleti da neće izdati nikoga u posadi. Takođe se potpisivao ugovor poznat kao brodski član, koji je određivao procenat dobiti svakog člana posade.
Neslaganja među članovima posade su odlučivana borbom do krvi, ostavljanjem dotičnih suparnika na nenaseljenom karipskom ostrvu ili borbom vatrenim oružjem. Popularno verovanje hoda po dasci nikada nije iskorišćeno za rešavanje sporova među gusarima. Takođe, postojala je podela moći na brodu: kapetan, podoficir-kormilar, upravno veće za brod i redovni članovi posade. Ukoliko bi došlo do sukoba između kapetana i gusara, kapetan je zadržavao svu moć kako bi se očuvao autoritet komandovanja.
Bogatstvo akcija se delilo prema rangu: kapetan 5-6 akcija, podoficir 2 akcije, posada 1 deonica i pojedinci na juniorskoj poziciji pola akcija.
Tortuga (šp. Kornjača)
Tortuga je ostrvo na Karibima smešteno uz severnu obalu Haitija. Njena istorija je počela 1625. godine kada su engleski i francuski kolonisti odbegli od evropskih ratova na Tortugu da bi se tu bavili poljoprivredom i živeli u miru. Međutim četiri godine kasnije dolazi do velikog masakra od strane Španaca koji su napali Tortugu i pobili skoro sve stanovnike, da bi zatim odmah napustili ovo mesto. Preživeli stanovnici željni osvete, udružuju se sa bukanirima s Hispanjole i počinju napade na španske brodove.
Bukaniri su s druge strane bili bivši robijaši, razbojnici i odbegli robovi prognani iz Evrope. Živeli su od lova ili uzgoja duvana. Oni malo ekstremniji su se otiskivali na more i u velikim grupama napadali španske brodove s dragocenim teretom, postavši gusari. Videći da ovaj vid zarade dobro napreduje veliki broj bukanira prelazi na Tortugu 1630. godine. Od tada ona postaje stecište najgoreg evropskog ološa koji se želeo brzo obogatiti.
Godine 1633. bio je pokušaj organizovanja trgovine crnim robljem od strane Francuza ali to nije zaživelo. Iste godine španci osvajaju Tortugu, ali je opet napuštaju jer je to karipsko ostrvo za njih bilo malo. Razne malverzacije evropskih naroda ostavile su pečat na ovom mestu. Kada je vreme bukanira prošlo, Tortuga se pod vlašću Francuske počinje okretati zakonu. Tada i gusari sa ovog ostrva napokon prelaze u službu francuskog kralja.
Pogledajte naše ponude za krstarenje brodom.
PRIJAVITE SE ZA NEWSLETTER